Sosyal Anksiyete Nedir ve Belirtileri Nelerdir?

Bu fotoğraf sizin için dünyanın en korkunç görüntülerinden biri mi? Merak etmeyin, yeryüzünde sizinle aynı duyguları paylaşan pek çok insan bulunuyor. Sosyal anksiyete bozukluğu olarak isimlendirilen bu durum ise gerekli farkındalığın sağlanması ve uzman desteği ile çözümsüz bir sorun olmaktan çıkıyor!

Yetiştirilme şekli, kültürler, gelenekler, hayat boyu karşılaşılan iyi/kötü olaylar ve daha pek çoğu… Bir insanın hayatına etki eden tüm bu faktörler, aynı zamanda karakterinin oluşumunda da başrol oynuyor. Bu sebeple de tüm insanlar, birbirinden farklı kişilik özelliklerine sahip oluyor. Kimisi çok cesurken kimisi daha çekingen; bazısı çok neşeliyken bazısı daha durgun ve bazısı da oldukça utangaç… Peki ya şimdiye dek karakteriniz olarak bildiğiniz kişilik özellikleriniz, aslında farkında olmadığınız psikolojik durumunuzun en önemli belirtileriyse?

Halk arasında belirtileri sıradan kişilik özellikleriyle en çok karıştırılan psikolojik rahatsızlıklardan biri de sosyal fobi! Utangaçlık ya da çekingenlik olarak düşünülen bu rahatsızlık, uzman yardımına başvurulmadığında çok daha ciddi problemlere yol açabiliyor. Bu sebeple de sosyal fobinin tam tanımının bilinmesi ve şüphelenildiği takdirde uzman yardımı alınması çok büyük önem taşıyor!

1. Sosyal Fobi Nedir?

Sosyal fobi, kişinin günlük yaşamdaki normal durumlara karşı beslediği aşırı kaygı/korku durumunu ifade eden bir rahatsızlık çeşidi olarak biliniyor. Psikoloji bilimi içerisinde bu hastalık için önceleri “sosyal fobi” kavramı tercih edilirken; şimdilerde daha açıklayıcı bir ifade olması sebebiyle “sosyal anksiyete bozukluğu” daha sık kullanılıyor. Bu hastalık, kişinin kaygı geliştirdiği durumların kapsamına göre iki alt tipe ayrılıyor: Yaygın sosyal anksiyete ve performans tipi/özgül tip sosyal anksiyete…

1.1. Yaygın Sosyal Anksiyete Nedir?

Yaygın sosyal anksiyete; kişinin sosyal yaşamındaki sıradan aktivitelere karşı hissettiği şiddetli kaygı ve korkuyu ifade ediyor. Kapsamı bir hayli geniş olan bu kaygılar içerisinde birine selam vermekten topluluk karşısında konuşma yapmaya, telefonla görüşmekten fiziksel görünüme kadar pek çok etkileşim unsuru yer alabiliyor. Bu hastalığa sahip kişiler, başka insanlarla etkileşim kurdukları her an yoğun bir şekilde;

• Rezil olma,
• Eleştirilme,
• Kusurlu görünme,
• Analiz edilme ve hatta
• İlgi odağı olma korkusu yaşıyor.

1.2. Performans Tipi/Özgül Tip Sosyal Anksiyete Nedir?

Performans tipi (özgül) anksiyete, kişinin sadece belirli durum ve olaylara karşı geliştirdiği yoğun endişe halini isimlendirmede kullanılıyor. Bu tip sosyal anksiyete, toplum içerisinde konuşma yapma ya da herhangi bir performans sergileme durumlarında açığa çıkıyor. Kişi, bu gibi durumlarda aşırı stres yüklenerek anksiyetenin fiziksel ve psikolojik belirtileriyle karşı karşıya kalabiliyor.

2. Sosyal Fobi ve Utangaçlık Farkları Nelerdir?

Bireylerin sosyal fobiye sahip olduğunu anlamada en çok zorlandıkları nokta, bunu normal bir utangaçlık olarak kabul etmeleri oluyor. Fakat uzmanlar, çeşitli değerlendirmelerle bu farkı kolaylıkla ayırt edebiliyor. Bununla birlikte utanma ile sosyal fobiyi birbirinden ayıran bazı basit detaylar sayesinde, kişi yaşadığı durumun hangisi olduğu konusunda kendi kendisine de bazı ipuçlarını yakalayabilir:

• Herhangi bir sorumluluğun yerine getirilmemesi durumunda aşırı olmayan korku hissi,
• Başka birine karşı mahcup olmayı gerektirecek bir davranışta bulunulması durumunda utanma hissi,
• Bir konuşma ya da sözlü mülakat öncesinde makul seviyelerde stres hissi,
• Rütbe ya da kıdem bakımından üst düzey yetkilerle konuşmadan önce hafif düzeyde heyecan hissi…

Bunlar, çoğu zaman kişiyi motive eden ya da erdem sahibi olduğunu gösteren normal duygular olarak nitelendiriliyor. Fakat endişelerin aşırı düzeyde olması, kaçınma ile sonuçlanması, başarıyı/aktiviteyi engellemesi ve fiziksel belirtilere yol açması; bu durumun artık sosyal fobi olarak değerlendirilmesine yol açıyor. İngiliz Psikiyatrist Jerilyn Ross’un sosyal anksiyeteyi tanımlama şekli, aslında bu rahatsızlığın kişide nasıl bir hisse yol açtığını açıkça ortaya koyuyor:

3. Sosyal Fobi Belirtileri Nelerdir?

Sosyal fobinin bireylerin günlük yaşamdaki tüm aktivitelerini kapsaması sebebiyle, belirtilerini sıralamak için oldukça uzun bir liste gerekiyor. Fakat sosyal anksiyete belirtileri genellikle aynı kaygıların etrafında geliştiği için bunları şu şekilde özetlemek mümkün:

• Sosyal etkileşim anlarında aşırı kaygı ve korku hissedilmesi.
• Kaygı, korku ve stres yaratan aktivite, olay ve durumların içerisinde bulunmaktan kaçınılması.
• Kaçınılamayan aktivite, olay ve durumların içerisindeyken şiddetli bir sıkıntı hissedilmesi.
• Sosyal etkileşim anlarında organik sebeplere dayanmayan fiziksel rahatsızlıklar hissedilmesi.

3.1. Liebowitz Sosyal Anksiyete Ölçeği (LSAS)

Liebowitz Sosyal Anksiyete Ölçeği (LSAS), 1987 yılında Columbia Üniversitesi’nde görev alan araştırmacı-psikiyatrist Michael Liebowitz tarafından geliştirilen bir anket çalışmasını içeriyor. Sosyal anksiyete belirtilerini açığa çıkarabilecek durumların listelendiği ankette kişiler, hangi durumların kendilerini ne şiddette rahatsız edeceğini işaretliyor. Uzmanlar, diğer belirleyici kriterlerle birlikte bu anketteki sonuçları göz önünde bulundurarak kesin tanı koyabiliyor.

4. Sosyal Fobiyi Yenmek için Neler Yapılabilir?

Sosyal anksiyeteye sahip kişilerin tamamı aynı sorunun peşine düşüyor: Sosyal anksiyete nasıl geçer? Bunun için atılması gereken ilk adım ise bunun bir hastalık olduğunu kabul etmek! Ve aynı zamanda, psikoloğa/psikiyatriste danışmayı bir tabu olarak görmekten vazgeçip uzman yardımı almak da büyük önem taşıyor. Ayrıca doktorunuzun/terapistinizin önerdiği uygulamaların yanı sıra tedavinizi destekleyecek birtakım basit yöntemlerde bulunuyor:

• Sizi zorlamayacak sosyal aktivitelere katılın.
• Güvendiğiniz biriyle sık sık buluşun ve telefon görüşmesi yapın.
• İlk selamı verme, iltifat etme ve birilerinden yardım isteme gibi küçük girişimlerde bulunmayı deneyin.
• Korkularınızı anlattığınız bir günlük tutun.

*Sayfada yer alan bilgiler, tıbbi öneri niteliği taşımamakta olup akademik ve bilimsel kaynaklar aracılığıyla bilgi kazandırımı amaçlıdır. Söz konusu soruna yönelik endişeleriniz varsa, bu konuda mutlaka uzman görüşü almayı tercih etmelisiniz.

Kaynak:

Türk Psikiyatri Derneği, Sosyal Fobi.
Rodebaugh T.L., Holaway, R.M., Heimberg, R.G., “The treatment of social anxiety disorder”, Clinical Psychology Review, 24:7, 2004, s.893-908.
Turk, C.L., Heimberg R.G. ,Magee, L., “Social Anxiety Disorder”, Clinical Handbook of Psychological Disorders: A step by step treatment manual, 2008, s. 123-163.