Bazal metabolizma Hızı Hesaplama

Bazal Metabolizma Hızı (BMH)

*Yukarıdaki BMH hesaplama aracının geliştirilmesinde Harris-Benedict formülü kullanılmıştır. Elde edilen sonuçlar yaklaşık/ortalama değerleri vermektedir. BMH’nizi net olarak öğrenebilmek için diyetisyen hekiminiz aracılığıyla detaylı ölçümler yaptırmanız gerekmektedir.

Vücudunuzun, hareket etmediğiniz zamanlarda dahi kalori yaktığını biliyor muydunuz? Hayati fonksiyonlarınızın sürmesi için gereken bu enerji sarfı, “bazal metabolizma” olarak adlandırılıyor. Günlük almanız gereken minimum kalori sayısını da esasında bazal metabolizma hızınız belirliyor.

Pek çok kaynakta, tükettiğiniz yiyeceklerin size fazla kilo olarak geri dönmemesi için günlük hareketlilik düzeyinizi artırmanız gerektiği yazar. Ancak bu, elbette her durumda geçerli değil. Haftanın her günü ağır beslenmediğiniz veya yemekleri fazla kaçırmadığınız takdirde, hayatınızı oturarak geçirseniz bile kilonuzun aynı kaldığını; hatta dönem dönem düştüğünü fark edebilirsiniz.

Sahi, vücudunuz bunca kaloriyi kendi kendisine nasıl yakıyor olabilir? Bunun cevabı, bazal metabolizmanızda saklı… Yukarıdaki hesaplama aracı sayesinde şu andan itibaren, bazal metabolizma hızınızın günlük ortalama kaç kalorilik enerjiye karşılık geldiğini biliyorsunuz. O halde şimdi de sıra, bazal metabolizmaya dair en önemli detayları öğrenmeye geldi!

Bazal Metabolizma Nedir?

Yaşamın sürdürülmesi ve organların işlevlerini yerine getirmesi için gerçekleşen biyokimyasal işlevlerin bütününe metabolizma denir. Bazal metabolizma ise vücudun yalnızca yaşamsal fonksiyonlarını yerine getirmek için enerji kullanan metabolik sisteme verilen isimdir. Bazal metabolizma adlandırması vücudun nabız, dolaşım, soluk alıp-verme, sıcaklığı koruma, hormon dengesini sağlama, beyin aktivitesini sürdürme ve genel hücresel faaliyetler için gerçekleştirdiği enerji dönüşümünü tanımlamak için kullanılıyor. Normal günlük aktiviteler veya egzersizler için harcanan enerji bazal metabolizma aktivitesinin dışında kalıyor. Yine de bazal metabolizma, günlük enerji kullanımının yüzde 50 ila 80’lik önemli bir kısmını oluşturuyor.

Bazal Metabolizma Hızı Nedir?

Bazal metabolizma hızı [BMH / Basal Metabolic Rate: (BMR)], vücudun 12 saatlik açlık ve uyku durumundayken harcadığı “enerji miktarının” günlük ortalamasını gösteriyor. Bazal metabolizma hızı kişilerin aktivite seviyelerine, yaşına ve cinsiyetine göre farklılık gösterir.

Kalori bazında ifade edilen bazal metabolizma hızı, günlük aktivite yoğunluğu dahil edilmeksizin, farklı cinsiyet ve yaşlara göre ölçümlenmiş genel değerler doğrultusunda belirleniyor. Buna ek olarak; bazal metabolizmanın işleyişinde vücut kitle indeksi de belirleyici bir rol oynuyor. Bundan dolayı harcanan en yakın kalori değerlerine ulaşılabilmesi için BMH ölçümlerine boy ve kilo bilgileri de dahil ediliyor.

Bazal Metabolizma Hızı Nasıl Hesaplanır?

Bazal metabolizma hızının hesaplanması için Harris-Benedict formülü adı verilen bir denklem kullanılıyor. Amerikalı biyometri uzmanı James Arthur Harris ve beslenme uzmanı Francis Gano Benedict tarafından ilk kez 1919 yılında kullanılan bu formül, kadın ve erkekler için ayrı hesaplanmakta olup ağırlık, boy ve yaş bilgilerini esas alıyor.

Kadınlarda Bazal Metabolizma Hızı Hesaplama Formülü

655.1 + [9.563 X ağırlık (kg)] + [1.85 X boy (cm)] − [4.676 X yaş (yıl)]

Erkeklerde Bazal Metabolizma Hızı Hesaplama Formülü

66.47 + [13.75 X ağırlık (kg)] + [5.003 X boy (cm)] − [6.755 X yaş (yıl)]

Bazal Metabolizma Hızını Etkileyen Faktörler Nelerdir?

Harris-Benedict bazal metabolizma hızı formülü, kadın ve erkekler için ortalama BMH’nin en yakın değerlerle hesaplanabilmesine imkan tanıyor. Ancak tüketim alışkanlıklarından yaşam tarzına, genetik özelliklerden coğrafi koşullara kadar pek çok etken, bazal metabolizma hızını farklı şekillerde etkileyebiliyor. Öyleyse, bazal metabolizma hızı neye bağlıdır; gelin detaylı bir şekilde inceleyelim:

Vücut Boyutu

Vücudun hacmi (kilo + boy) arttıkça, metabolik faaliyetlere katılan doku miktarı da aynı oranda artıyor. Bu da doğru orantılı olarak bazal metabolizma hızına yansıyor.

Yağsız Kas Dokusu Miktarı

Kas hacminin fazla olması, vücudun dinlenme halindeyken de daha fazla kalori yakmasını sağlıyor. Böylece yağsız kas oranı daha fazla olan kişilerin BMH’si de daha yüksek olabiliyor.

Vücut Yağ Oranı

Yağ hücreleri vücut hacmini etkilediği için yağ oranının artması, BMH’nin artmasında da rol oynuyor. Fakat yağ hücreleri yavaş işlendiği için vücudun diğer doku ve organlarından daha az kalori yakıyor. Bu nedenle düşük yağ oranına sahip 90 kiloluk bir birey, yağ oranı yüksek olan aynı kilodaki birine göre daha yüksek BMH’ye sahip olabiliyor.

Şok Diyetler, Uzun Süreli Açlık ve Oruç

Yetersiz gıda alımı, vücudu enerji tasarrufu için metabolizmayı yavaşlatmaya teşvik ediyor. Üstelik bu durum yağsız kas dokusunda da kayıplara yol açabileceği için BMH’yi daha da yavaşlatabiliyor.

Yaş Aralığı

Yaş ilerledikçe vücuttaki yağsız kas oranının yanı sıra hormon seviyeleri de düşüş gösteriyor. Ayrıca yaşlı bireylerde sinirsel faaliyetler de genç bireylere göre daha yavaş gerçekleşiyor. Bu da BMH’nin yaş ilerledikçe yavaşlamasına yol açıyor.

Büyüme Süreci

Büyüme evresinde vücut, yetişkinlik dönemine kıyasla daha fazla enerjiye ihtiyaç duyuyor. Bu nedenle bebek ve çocuklarda BMH yetişkinlere göre daha yüksek oluyor.

Cinsiyet Farkı

Erkek vücudunun hacmi ve yağsız kas kütlesi, kadınlara nazaran genellikle daha fazla oluyor. Bu nedenle BMH de erkeklerde ağırlıklı olarak daha yüksek çıkıyor.

Genetik Yatkınlık

Bazal metabolizma hızını kısmen genetik aktarım da belirliyor. Çünkü hormonların ve sinir sisteminin işleyişinde genetik de etkili olabiliyor.

Hormonal ve Sinirsel İşleyiş

Bazal metabolizma hızı, sinir sistemi ve hormonal faaliyetler tarafından kontrol ediliyor. Bilhassa da hormonal dengesizlikler, BMH’yi artı veya eksi yönlü olarak önemli ölçüde etkileyebiliyor.

Çevre Sıcaklığı

Ortam sıcaklığının çok düşük veya çok yüksek olması, vücudun normal sıcaklığını koruması için daha fazla çalışmasını gerektiriyor. Bu da BMH’nin artmasında etkili oluyor.

Enfeksiyon veya Hastalıklar

Vücudun normal işleyişini olumsuz etkileyen durumlar; doku onarımı, yeni dokuların üretimi ve bağışıklık tepkisinin oluşması için hücrelerin daha çok çalışmasını gerektiriyor. Bundan dolayı vücutta herhangi bir hastalık geliştiğinde BMH de artış gösteriyor.

Fiziksel Aktivite Düzeyi

Düzenli egzersiz yapmak ve sık sık hareket etmek, yağsız kas kütlesini olumlu yönde etkiliyor. Böylece vücut, dinlenme halindeyken bile daha hızlı bir şekilde kalori yakabiliyor.

Alışkanlık veya Bağımlılıklar

Kafein ve nikotin gibi maddeler, uyarıcı özellikleri veya yol açtıkları hücresel yıkımdan dolayı BMH’nin yükselmesinde de etkili oluyor.

Mikro Besin Eksiklikleri

Vitamin, mineral ve iz elementlerden oluşan mikro besinler, vücuttaki fonksiyonların ideal düzeyde çalışmasında önemli bir rol oynuyor. Örneğin; iyot bakımından düşük bir diyet, tiroid bezlerinin işleyişini olumsuz etkileyeceği için bu durum BMH’nin yavaşlamasına yol açabiliyor.

Bazal Metabolizma Hızı Kaç Olmalıdır?

İdeal bazal metabolizma hızı kadınlar, erkekler, bebekler, çocuklar, gençler ve yaşlı bireyler özelinde değişkenlik gösterdiği için oldukça geniş bir aralığı kapsıyor. Ayrıca buna günlük hareket düzeyi, hastalık dönemleri, mevsimler ve beslenme düzeni gibi faktörler de eşlik ediyor. Fakat genel geçer bir ölçüt belirlemek gerekirse; beden kitle indeksi normal aralıklarda olan sağlıklı bireylerin, bazal metabolizma hızının da çoğunlukla ideal seviyelerde olduğu söylenebilir.

Bazal Metabolizma Hızı Nasıl Artar?

Bazal metabolizma hızını en risksiz şekilde artırmanın yolları, günlük yaşamda yapılabilecek bazı küçük değişikliklerden geçiyor:

• Her gün ideal miktarda su tüketmek
• Öğün atlamadan, yeterli düzeyde besin tüketmek
• Tüm besin öğeleri yönünden dengeli beslenmek
• Porsiyon kontrolüne dikkat ederek, az ve sık yemek
• Hareket düzeyini artırmak
• Düzenli egzersiz yapmak
• Yeterli sürede ve belirli saat aralıklarında uyumak
• Aşırı yağ ve tuz tüketiminden kaçınmak

Kilo vermeyi amaçlayan bireylerin, sağlık değerlerini koruyabilmeleri için bazal metabolizma hızından daha düşük kalori almamaları kritik önem taşıyor. Bazal metabolizma hızına göre diyet programı uygulamak için profesyonel bir yardım yoluyla detaylı ölçümler yapılması gerekiyor. Uzmanlar tarafından size özel hazırlanan beslenme ve egzersiz programları sayesinde, BMH’nizi güvenilir ve etkili yollarla artırabilirsiniz.

*Bu sayfada yer alan bilgiler, tıbbi tavsiye niteliği taşımamakta olup yalnızca bilgilendirme amacıyla paylaşılmıştır. Bazal metabolizma hızınıza ve işleyişine ilişkin detaylı bilgi almak için uzman diyetisyene danışmanız gerekmektedir.

Kaynaklar:
www.betterhealth.vic.gov.au
www.diabetes.co.uk
www.bodybuilding.com